Halkın Temsilcilerine Saygı ve Teşekkür Günü

Mustafa SARIİPEK

Muhtarlık sistemi, sadece Türkiye’ye özgü bir sistem dolmayıp, dünyanın pek çok ülkesinde de benzer şekilde yerel yönetim birimleri bulunuyor. Bu birimlerin tarihi, işlevi ve adı ülkeden ülkeye değişiyor. Her yıl 19 Ekim’de kutlanan Muhtarlar Günü, 9 Ekim 2015 tarihli Başbakanlık genelgesi ile resmî olarak ilan edildi. Kutlamalar, Türkiye’nin dört bir yanındaki valiliklerde Atatürk Anıtı’na çelenk bırakılmasıyla başladı.

Muhtar, köy tüzel kişiliğinde veya belediye sınırları içindeki mahallelerde halk tarafından seçilen yönetici olarak görev yapıyor. Arapça kökenli “seçen, isteyen” anlamındaki muhtar, siyasi partilerden bağımsız olarak seçiliyor ve görev süresi 5 yıl.

Köy ve mahalle halkının temsilcisi olan muhtar, kararlarını 4 azasıyla birlikte alarak yerel yönetimde etkin rol oynuyor. Türkiye genelinde 50 bin 370 muhtar, halkın günlük yaşamında köprü görevini sürdürüyor.

TÜRKİYE’DE MUHTARLIK

Türkiye’de muhtarlık sistemi, 1829 yılında II. Mahmut döneminde, Yeniçeri Ocağı’nın kaldırılmasının ardından ortaya çıkan güvenlik boşluğunu doldurmak ve mahallelerdeki göçü kontrol etmek amacıyla kuruldu. İlk başlarda güvenlik ve göç yönetimi odaklı olan bu sistem, yıllar içinde yapılan düzenlemelerle gelişti.

1864, 1876, 1913, 1933, 1944 ve 2004 yıllarında çıkarılan kanun ve tüzüklerle muhtarlık teşkilatı güçlendirilerek bugünkü yapısına kavuştu. 

TÜRKİYE'DEKİ MUHTAR SAYISI

İçişleri Bakanlığı'nın Muhtar Bilgi Sistemi verilerine göre Türkiye’de 50 bin 370 muhtar görev yapıyor. Fakat bu sayı Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanı Zehra Zümrüt Selçuk'un 19 Ekim 2025 tarihli açıklamasına göre, Türkiye genelinde 50 bin 157 muhtar olarak açıklanıyor. Bu sayının 1.086'sı kadın muhtar. Kadın muhtar sayısı 1.086 olduğuna göre, erkek muhtar sayısı 50.157 - 1.086 = 49.071 olarak hesaplanıyor. Cinsiyet Dağılımına bakıldığında kadın muhtar oranı: yüzde 2,2. Bu durumda erkek muhtar sayısı yüzde 97,8 oluyor. 

MUHTAR NE İŞ YAPAR? GÖREV VE SORUMLULUKLARI

Muhtar, köy veya mahallede halkın günlük yaşamında köprü ve yol işlerinden çeşme ve ortak alanların bakımına kadar pek çok konuda aktif rol oynar. Görevleri şunlardır:
* Köy ve Mahalle Yönetimi: Ortak malların (yol, köprü, çeşme vb.) inşasını organize eder, bakım ve onarımlarını yaptırır. İşleri genellikle imece usulü ile gerçekleştirir.
* Genel Yönetimin Temsilcisi: Yasaları ve hükümet emirlerini halka duyurur, köy veya mahallede düzeni sağlar.
* Kamu Hizmetlerinin Uygulanması: Devletin köy veya mahalleye yönelik hizmetlerinin uygulanmasına yardımcı olur.
* Hukuki Yetki ve Denetim: Görevini yerine getirmeyen muhtarlar, bağlı oldukları ilçe idare kurulu kararı ile görevden alınabilir. Muhtarın köy yararına olmayan kararları ise vali veya kaymakam tarafından iptal edilebilir. Ancak mülki amirler muhtarın yerine karar alamaz; sadece gerekçeli olarak bozabilir.

Muhtarın devlet ve politik sistemdeki rolü, ilk olarak araştırmacı Élise Massicard tarafından incelenmiş.

DÜNYADA MUHTARLIK MODELLERİ

Muhtarlık sistemi, sadece Türkiye’ye özgü bir yönetim biçimi değildir. Dünyanın birçok ülkesinde yerel halkın ihtiyaçlarını karşılamak ve merkezi yönetimle yerel yönetim arasında köprü kurmak amacıyla benzer yapılar bulunuyor.
*  ABD’de “Township”: Eyaletlerin altında yer alan township’ler, vergi toplama, bütçe yönetimi, eğitim, sağlık, ulaşım ve kamu hizmetlerini sağlar. Yönetimi seçilmiş bir kurul yürütür ve ABD genelinde yaklaşık 16 bin township bulunmaktadır.
* İngiltere’de “Parish”: Belediye altındaki parish’ler, kültürel, sosyal ve çevresel hizmetleri yönetir, yerel planlamaya katılır ve bölgesel ihtiyaçları belirler. Başında seçilmiş bir parish meclisi bulunur. İngiltere’de yaklaşık 10 bin parish vardır.
* Fransa’da “Commune”: Departmanların altındaki commune’ler, idari, ekonomik ve sosyal hizmetleri yürütür, yerel bütçeyi yönetir ve bölgesel kalkınmayı destekler. Commune’lerin başında seçilen belediye başkanı bulunur ve Fransa genelinde yaklaşık 35 bin commune vardır.

DÜNYA GENELİNDE MUHTARLIK SİSTEMLERİ

Muhtarlık sistemi, dünyanın pek çok ülkesinde yerel yönetim ve halk temsilciliği işleviyle uygulanıyor. 
* Afganistan – Shura: Shura’lar, köy veya mahalle düzeyinde yerel yönetim birimleri. Güvenlik, adalet, kalkınma, barış ve insan hakları gibi konuları yönetiyor. Başında seçilen bir shura başkanı bulunur ve ülke genelinde yaklaşık 30 bin shura var.
* Çin – Cunwei: Kasaba ve mahalle düzeyinde faaliyet gösteren cunwei’ler, idari, ekonomik, sosyal ve kültürel hizmetleri sağlar, bütçeyi yönetir ve yerel kalkınmayı destekliyor. Başında seçilmiş bir cunwei başkanı bulunur ve Çin genelinde yaklaşık 600 bin cunwei vardır.
* İran – Dehestan: Köy düzeyinde faaliyet gösteren dehestan’lar, tarım, hayvancılık, sanayi, eğitim, sağlık, ulaşım ve çevre gibi alanlarla ilgileniyor. Ülke genelinde yaklaşık 60 bin dehestan vardır ve başında seçilen bir dehestan başkanı görev yapar.

(Kaynak: https://www.dokuzeylul.com/hamdi-ulukaya)