Türkiye’de Doğum Kontrol Bilinci Yetersiz

Mustafa SARIİPEK

İstanbul Aile Hekimliği Derneği (İSTAHED) Bilim Komisyonu Üyesi Uzm. Dr. Gülden Uzer Ekin, 26 Eylül Dünya Doğum Kontrol Günü kapsamında yaptığı açıklamada, Türkiye’de doğum kontrol bilincinin düşük olduğuna dikkat çekti. Her dört kadından birinin istemediği halde gebe kaldığını belirten Ekin, “Geleneksel yöntemler güvenli değildir. Modern ve uzun etkili yöntemler gebeliği önlemede en başarılı seçenektir” dedi.

Rahim içi araçlar, implantlar ve hormonal yöntemlerin etkinliğini vurgulayan Ekin, prezervatifin ise cinsel yolla bulaşan hastalıklara karşı tek koruyucu yöntem olduğunun altını çizdi. Doğum kontrol haplarının risk gruplarında dikkatli kullanılması gerektiğini hatırlatan Ekin, kişiye uygun yöntemin seçiminde uzman desteğinin önemine dikkat çekti.

GELENEKSEL YÖNTEMLER KORUMA SAĞLAMAZ

Türkiye’deki mevcut duruma ilişkin çarpıcı istatistikleri paylaşan Uzm. Dr. Ekin, bilincin pek çok ülkeye göre halen düşük olduğunu vurguladı: "İstatistikler; ülkemizde doğum kontrolüne ilişkin bilincin halen pek çok ülkeye göre düşük olduğunu ve bugün Türkiye’de her 4 kadından birinin kendi isteği dışında gebe kaldığını göstermektedir. İstenmeyen gebeliğin hem kadın hem de erkek üzerinde birçok psikolojik etkileri mevcuttur. Modern yöntemlerin tercih edilmemesi yanında geri çekilme, emzirme ya da takvim yöntemi kullanıldığında aslında tam anlamıyla korunmuş olmak mümkün değildir. Doğurganlık farkındalığı her ay hamile kalma olasılığının en yüksek olduğu zamanı tahmin edebilmek için aylık adet dönemlerini takip etmek anlamına gelir. Bu dönemde cinsel ilişkiden kaçınabilir veya prezervatif gibi bir doğum kontrol yöntemi kullanabilirler. Çok güvenilir olmamakla birlikte modern yöntemlere erişimin kısıtlı olması durumunda kullanılabilir. Bu konuda yardımcı olabilecek akıllı telefon uygulamaları da mevcuttur."

UZUN ETKİLİ SEÇENEKLER EN GÜVENİLİR

Doğum kontrol yöntemlerinin geniş yelpazesini inceleyen Uzm. Dr. Ekin, yöntemleri detaylandırdı ve en güvenilir olanların altını çizdi: "Modern Doğum kontrol yöntemlerini incelediğimizde hormon içeren doğum kontrol hapları, enjeksiyonlar, mekanik ve bariyer yöntemler olmak üzer çok sayıda seçenek olduğunu görmekteyiz. Rahim içi araçlar (spiral) ve kola yerleştirilen implantlar uzun etkili yöntemler arasında olup gebeliği yıllarca etkin bir şekilde engelleyebilecek yöntemlerdir. Rahim içi araçların ayrıca kontrollü hormon salgılayan tipleri ile kola yerleştirilen implantlar menstrüel kanamaların azaltılması, endometriyozis ve adenomyozis gibi pelvik ağrıya neden olan kanamaların azaltılması açısından da etkili seçeneklerdir."

Ekin, uzun etkili yöntemlerin etkinliğini ise "Tüm doğum kontrol seçenekleri arasında, uzun etkili yöntemler gebeliği önlemede en iyi sonucu verir. RİA veya doğum kontrol implantı kullanan 100 kişiden sadece biri kullanımın ilk yılında hamile kalmaktadır. Bu yöntemlerin temel avantajı, herhangi bir şeyi hatırlamanıza veya belirli bir programa göre ilaç almanıza gerek olmamasıdır. Bu yöntemlerin temel dezavantajı ise prezervatiflerin aksine cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlara karşı koruma sağlamamalarıdır." ifadeleriyle açıkladı.

HORMONAL YÖNTEMLER VE PREZERVATİFİN KRİTİK ROLÜ

Hormon içeren yöntemler ve bariyer yöntemlere dikkat çeken Uzm. Dr. Ekin, cinsel yolla bulaşan hastalıklardan (CYBH) korunmada prezervatifin önemini vurguladı. Ekin, "Hormon içeren doğum kontrol yöntemlerinde gebeliği önlemek için östrojen ve progesteron hormonları kullanmaktadır. Bunlar arasında haplar, enjeksiyonlar, cilde yapışan yamalar ve vajinal halkalar bulunur. Prezervatifler, diyafram ve bazı sperm öldürücü maddeler 'bariyer' yöntemleri arasında en sık kullanılan yöntemler arasındadır. Spermin rahme girmesini ve yumurtaya ulaşmasını engellerler. Cinsel yolla bulaşan hastalıklara karşı koruyucu tek yöntem prezervatiftir" dedi.

Kalıcı yöntemlerin de bulunduğunu belirten Ekin, "Kalıcı yöntemler ise partnerinin gebe kalmasını kalıcı olarak engelleyen yöntemlerdir. Bunlar arasında kadınlar için tüplerin bağlanması ve erkekler için vasektomi bulunur" bilgisini paylaştı.

DOĞUM KONTROL HAPLARINDA RİSK GRUPLARI VE EK FAYDALAR

Doğum kontrol haplarının etkin ancak kullanımında dikkat edilmesi gereken durumlar olduğunu aktaran Uzm. Dr. Ekin, risk grubundaki kişilere uyarıda bulundu:

"Hormon içeren doğum kontrol hapları kullanım hatası olmadığı sürece etkin yöntemler içerisindedir. Hipertansiyon, sebebi netleşmemiş rahim kanamaları, ağır karaciğer rahatsızlıkları, 35 yaş üstü sigara içenler, meme kanseri geçiren veya kanser riski olanlar, görme ve işitme sorunlarına neden olan migren atakları geçirenler Östrojen içeren doğum kontrol haplarını kullanmamaları, farklı yöntemleri düşünmeleri gerekir. Bazı ilaçlar doğum kontrol haplarının etkisini azaltabilir. Bunlar arasında sara nöbetlerini engellemek için kullanılan antikonvulzanlar, tüberküloz tedavisinde kullanılan bazı antibiyotikler (rifampin ve rifabutin), ve sarı kantaron bulunmaktadır."

Doğum kontrol haplarının gebeliği önlemenin yanı sıra başka faydaları da olduğunu belirten Uzm. Dr. Ekin, şunları kaydetti:

"Bunlardan bazıları Adet dönemlerinin daha hafif veya daha düzenli hale getirmeleridir. Yine menstrüasyon öncesi gerginliklerin azaltılmasında, akne ve yüzde fazla kıllanmaya sebep olan polikistik over sendromu hastalığında etkilidir."

KORUNMASIZ CİNSEL İLİŞKİ SONRASI ACİL DURUM

Son olarak, korunmasız cinsel ilişki sonrası acil durum yöntemlerine değinen Ekin, bireye özel doğru yöntemin seçimi için uzman görüşünün önemini vurgulayarak şunları söyledi:

"Korunmasız cinsel ilişki sonrasında da istenmeyen gebeliği önlemeye yönelik hormonal ve mekanik yöntemler mevcuttur. Bunlardan bir tanesi beş gün içerisinde spiral uygulamasıdır. Yine ertesi hap adı verilen hormonal yöntemler de mevcuttur. Bilinmesi gereken çok sayıda doğum kontrol yönteminin mevcut olmasına rağmen herkesin ihtiyacı ve bedeni farklıdır. Sizin için uygun yöntemin seçiminde aile hekiminizin veya kadın hastalıkları ve doğum uzmanının danışmanlığı sağlıklı olacaktır."